Chủng Delta thách thức ngưỡng miễn dịch cộng đồng!

Theo hầu hết nhà dịch tễ học, miễn dịch cộng đồng là mức độ miễn dịch cần thiết trong một quốc gia để virus không còn có thể lây lan rộng rãi. Ngưỡng này được tính toán dựa trên hệ số lây nhiễm cơ bản (R0), giúp xác định một ca nhiễm virus có thể lây cho trung bình bao nhiêu người.

Theo lý thuyết, miễn dịch cộng đồng sẽ đạt được nếu hệ số R0 giảm xuống dưới 1, tức là trung bình một ca nhiễm sẽ lây cho dưới một người khác. Khi Covid-19 mới bùng phát ở thành phố Vũ Hán của Trung Quốc, hệ số R0 được ước tính nằm trong khoảng 2-3, tức là cần giảm 60-70% để xuống dưới 1. Như vậy, trong trường hợp có một loại vaccine Covid-19 đạt hiệu quả 100%, cần tiêm chủng cho 60-70% dân số để đạt miễn dịch cộng đồng.

Tuy nhiên, nCoV đang lây nhiễm dễ dàng hơn với sự xuất hiện của những biến chủng mới. Chủng Delta, lần đầu tiên xuất hiện tại Ấn Độ, được cho là có khả năng lây nhiễm cao hơn 50% so với chủng ở Vũ Hán.

Allen Cheng, cựu phó giám đốc y tế bang Victoria ở Australia, ước tính hệ số R0 của chủng Delta là khoảng 5, trong khi Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) đưa ra mức 5-9, gần bằng bệnh thủy đậu.

Thêm vào đó, các vaccine cũng không đạt hiệu quả 100% trước nCoV. Israel, một trong những quốc gia tiêm chủng thành công, ghi nhận tỷ lệ hiệu quả của vaccine Pfizer là 81%. Con số này tại Anh đối với vaccine Pfizer và AstraZeneca lần lượt là 88% và 67%, còn tại Canada là 72% và 56%.

Giáo sư Peter Doherty, người đoạt giải Nobel Y học năm 1996, giải thích rằng điều này là do vaccine được tiêm vào tay, nhưng để chống lây nhiễm nCoV, kháng thể cần được duy trì ở mũi.

"Kháng thể nhờ vaccine sẽ giúp ngăn chặn virus lây lan có hệ thống trong cơ thể, nhưng rất khó để giữ kháng thể ở mũi", giáo sư Doherty nói. "Bạn cũng không thể duy trì mức độ kháng thể cao ở mũi bằng loại vaccine tiêm vào tay"

Giáo sư Fiona Russell, chuyên gia hàng đầu về vaccine tại Đại học Melbourne của Australia, cho rằng những điều này có thể khiến viễn cảnh đạt miễn dịch cộng đồng không còn thực tế. "Trong tương lai, việc xóa sổ virus là không thể. Thực sự là khá bất khả thi", bà nhận định.

Giáo sư Andrew Pollard, người đứng đầu Nhóm Vaccine Oxford hợp tác phát triển vaccine Covid-19 với hãng AstraZeneca, hôm 10/8 cũng nêu quan điểm trước các nghị sĩ Anh rằng với biến chủng Delta, mục tiêu miễn dịch cộng đồng "không còn khả thi".

"Vấn đề là nCoV không phải sởi. Nếu 95% người dân được tiêm vaccine phòng sởi, virus này sẽ không thể lây nhiễm trong cộng đồng, còn những người đã tiêm vaccine Covid-19 vẫn sẽ nhiễm chủng Delta. Bất cứ ai chưa tiêm đều có nguy cơ nhiễm virus ở một thời điểm nào đó. Chúng ta không có cách nào để ngăn chặn hoàn toàn chuỗi lây truyền", Pollard giải thích.

Trong khi đó, giáo sư Robert Booy, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu và Giám sát Tiêm chủng Quốc gia Australia, chỉ ra rằng vấn đề không nằm ở miễn dịch cộng đồng.

"Miễn dịch cộng đồng là trạng thái lý tưởng để hướng tới, nhưng chỉ cần tiến sát mục tiêu này, chúng ta vẫn đạt được điều mình mong muốn là kiểm soát dịch bệnh, có nghĩa là mọi đợt bùng phát đều xảy ra trong thời gian ngắn, số ca nhiễm ít, dễ xử lý và không gây tử vong", Booy nhận định.

Bình luận viên khoa học Liam Mannix của Sydney Morning Herald cho rằng trong trường hợp không loại bỏ được hoàn toàn Covid-19 bằng miễn dịch cộng đồng, thế giới sẽ chứng kiến ba kịch bản của đại dịch, đó là nCoV sẽ chỉ gây cảm lạnh thông thường, xuất hiện theo mùa và kịch bản tồi tệ nhất là ngày càng nhiều biến chủng nguy hiểm xuất hiện.

Kịch bản đầu tiên được cho là lạc quan nhất, dựa trên thực tế là hiện nay có ít nhất 4 loại virus corona chỉ gây cảm lạnh thông thường và không đáng lo ngại. Theo thời gian, Covid-19 có khả năng cũng sẽ trở thành căn bệnh tương tự.

Nhiều người hy vọng khả năng miễn dịch cá nhân với Covid-19 sẽ dần mạnh mẽ lên, một phần nhờ vaccine và những mũi tiêm nhắc lại thường xuyên. Bên cạnh đó, nếu nhiễm nCoV sau khi tiêm, khả năng miễn dịch được cho là còn mạnh hơn.

"Khi mọi người tiếp xúc với virus thường xuyên, khả năng bảo vệ của hệ miễn dịch sẽ ngày càng tăng trong những lần tiếp xúc sau này, ngay cả khi đối mặt với biến chủng", Jennie Lavine, nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Đại học Emory của Mỹ, cho biết. Tuy nhiên, giáo sư Booy cho hay giới chuyên gia không biết viễn cảnh này có xảy ra hay không, "bởi Covid-19 quá mới".

Kịch bản thứ hai là Covid-19 trở thành bệnh theo mùa. Tính chất theo mùa của Covid-19 tới nay chưa rõ ràng, nhưng bình luận viên Mannix cho rằng có thể cần thêm thời gian để dịch bệnh ổn định về thời điểm xuất hiện.

Khi đó, thay vì trở thành bệnh cảm lạnh thông thường như kịch bản đầu tiên, Covid-19 sẽ tương tự bệnh cúm, vốn đang bùng phát theo mùa và một số năm ghi nhận biến chủng nguy hiểm hơn.

Viễn cảnh đen tối nhất là các biến chủng nCoV mới không ngừng xuất hiện, gây suy yếu lá chắn bảo vệ của vaccine. Trung bình mỗi tháng nCoV phát sinh hai đột biến mới, trong khi virus này còn có một loại protein gai dường như đặc biệt linh hoạt. Bên cạnh đó, nó có thể tái tổ hợp, với hai biến chủng khác nhau hoán đổi gene, làm tăng tính đa dạng.

Không có kịch bản nào mà Mannix đề cập cho thấy Covid-19 sẽ biến mất. Tuy nhiên, giáo sư Russell cho rằng thế giới có thể học cách chung sống với nCoV, tương tự nhiều loại virus khác.

"Sau khi tiêm chủng rộng rãi, giảm thiểu số trường hợp trở nặng và tử vong, chúng ta cần suy nghĩ và ứng phó Covid-19 theo cách tương tự những virus khác xuất hiện hàng năm", bà nêu ý kiến.